KOŁTUN

oznacza zbity kłąb włosów na głowie, który powstał na skutek brudu, niemycia i nieczesania głowy, połączony był zazwyczaj z wszawicą. Jego nazwa pochodzi od słowa „kiełtanie się”, czyli kołysania poklejonych i sfilcowanych kudłów. Występował w Euopie Zachodniej, jednakże tam zniknął szybciej niż w Polsce. Kołtun dotykł wszystkich ludzi, ale najczęściej przytrafiał się mieszkańcom wsi. Początkowo nie kojarzono go z brakiem higieny, a uważano, że powstaje samoistnie i jest objawem choroby reumatycznej zwanej gośćcem. Sprawczyniami tej choroby miały być czarownice, szczególnie polskie, co potwierdza łacińska medyczna nazwa tej przypadłości, czyli plica polonica. Wierzono wówczas, że wycięcie tej splątanej i nie przyjemnie pachnącej kupki włosów, było ryzykowne, gdyż groziło ślepotą, głuchotą, pomieszaniem zmysłów, krwotokami, a nawet śmiercią w konwulsji. Z kołtunami rozprawił się dopiero w 1862 r. prof. Józef Dietl (zm. 1878), rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, dowodząc genezy kołtuna oraz braku związku między jego obcięciem, a chorobami jego właścicieli

Źródło: „W tejże chorobie wywił mi się kołtun i wszytek teł głowy opanował mi”.

K.J.K. Dziuliński, Diariusz potocznych rzeczy i wydatków na różne domowe potrzeby, Pamiętnik, Biblioteka Jagiellońska rkps 2433, s. 61.

 Zob. szerzej: H. Widaca, Plica polonica czyli kołtun polski, https://www.wilanow-palac.pl/plica_polonica_czyli_koltun_polski.html [data dostępu: 19.02. 2024]; D. Łukasiewicz, Warkocz znad Wisły. Pruski stereotyp brudnej Polski czy prawda historyczna?, „Medycyna Nowożytna. Studia nad Historią Medycyny”, T. 2, 1996, nr 2, s. 83-104.