Rogalińska Konstancja Kolumba z Denhoffów 1v. Sanguszkowa

Rodzice:

 Joanna z Denhoffów Denhoffowa (1650-1723), córka Ernesta Denhoffa, wojewody malborskiego, generała lejtnanta wojsk koronnych i marszałka dworu królowej Marii Kazimiery d’Arquien Sobieskiej oraz Zofii Anny z Oleśnickich

Stanisław Ernest Denhoff (ok. 1673-1728), syn Władysława Denhoffa i Konstancji ze Słuszków Denhoffowej, hetman polny litewski w latach 1709-1728 i wojewoda połocki od 1722 do 1728. Po śmierci pierwszej żony starał się o rękę Zofii Marii z Sieniawskich. Jego zabiegi zostały uwieńczone sukcesem w 1724 r.

Mężowie:

 1) Janusz Aleksander Sanguszko (1712-1775), syn Pawła Karola Sanguszki, marszałka wielkiego litewskiego (od 1734 r.) i Marianny Lubomirskiej. Kolejno miecznik litewski od 1735 i marszałek nadworny litewski w latach 1750-1760, ostatni ordynat ostrogski. W 1753 r. dokonał podziału dóbr ordynackich tzw. transakcja kolbuszowicką

2) Józef Rogaliński, syn Konstantego i Antoniny ze Skaławskich. Dworzanin Barbary z Duninów Sanguszkowej

 Dzieci: brak

 Konstancja Kolumba najmłodsze lata spędziła u boku matki. Był to czas, kiedy Joanna z Denhoffów Denhoffowa doznała rozchwiania emocjonalnego. Osamotniona przez męża zajętego sprawami politycznymi i wojskowym, tłamszona dodatkowo przez apodyktyczną teściową, wpadła w alkoholizm. Konstancja jako dziecko często chorowała, czego znakiem były wzmianki w listach jej matki do Stanisława Ernesta z lat 1719-1720 o pojawieniu się guza oraz krost. Po drugim małżeństwie ojca w 1728 r. Konstancja Kolumba wychowywana była przez macochę. Na krótki czas oddano ją do klasztoru wizytek warszawskich, aby odebrała staranną edukację. W 1731 r. doszło do negocjacji matrymonialnych wokół wydania Konstancji za Janusza Aleksandra księcia Sanguszkę. Ślub odbył się w Warszawie 8 sierpnia 1731 r. Pożycie małżeńskie Konstancji i Janusza Aleksandra układało się od samego początku nie najlepiej. Życie Konstancji wypełniała jednak rozłąka i samotny pobyt w którejś z rezydencji, najczęściej w Dubnie, Jarosławiu, Ciepielowie, Baranowie lub Szczekarzowicach. Gorzka prawda o homoseksualizmie Janusza Aleksandra i jego licznych romansach z dworzanami m.in. Karolem Szydłowskim i Kazimierzem Chylińskim doprowadziła do separacji i wszczęcia sprawy o kościelne unieważnienie małżeństwa. Próby pogodzenia małżonków podjął się ojciec ordynata Paweł Karol Sanguszko oraz jego trzecia małżonka Barbara z Duninów Sanguszkowa. Po śmierci ojca w 1750 r. Janusz Aleksander odtrącił żonę i złożył w konsystorzu łuckim pozew o separację. Pomimo próby przekupstwa sąd duchowny zdecydował się utrzymać ważność związku małżeńskiego.

Proces sądowy i smutki bardzo mocno odbiły się na zdrowiu księżnej oraz przyczyniły się do chorób serca i skurczów żołądka. Pomocą zawsze służyła jej teściowa Barbara z Duninów Sanguszkowa, u której często zasięgała rady w ważnych sprawach m.in. majątkowych. Po 1751 r. Konstancja Kolumba przebywała w rezydencjach w Ciepielowie, Baranowie Sandomierskim, Szczekarzowicach, Lubartowie lub Krzemieńcu.

Konstancja Kolumba nie mogąc ścierpieć dusznej atmosfery dworu ordynackiego czuła się zmuszona opuścić towarzystwo męża i przeniosła się do Gdańska. Po przyjeździe do Gdańska, zapewne w początku lat siedemdziesiątych XVIII w., księżna osiadła w swej rezydencji na Siedlcach (tzw. Drugie Nowe Ogrody). Ostatecznie śmierć Janusza Aleksandra Sanguszki w 1775 r. otworzyła przed Konstancją możliwość ponownego zamążpójścia. W 1780 r. zawarła związek małżeński z Józefem Rogalińskim, dworzaninem księżnej Sanguszkowej, człowiekiem o opinii hulaki i utracjusza. Po ślubie para przeniosła się z Gdańska do Warszawy. Wyszło wówczas na jaw, iż w intercyzie Konstancja Kolumba, powierzyła mężowi zarząd nad całością majątku ziemskiego i prawo do decydowania o finansach. Rogalińska w 1784 r. podjęła próbę przeciwstawienia się mężowi, wnosząc dwukrotnie do akt Metryki Koronnej manifesty, w których zarzucała mu nadużycia w plenipotencji, roztrwonienie majątku, zabranie sreber, klejnotów, mebli, ucisk poddanych i usuwanie dokumentów z archiwum rodzinnego. Wówczas Rogaliński oświadczył, że gotów jest wnieść sprawę o separację wobec czego Konstancja Kolumba ugięła się i odstąpiła od swoich zamiarów. Małżeństwo nie mieszkało razem a w 1785 r. doszło faktycznie do wniesienie sprawy przed sąd duchowny. Księżna nakazała wówczas swym sługom zebranie wszystkich ruchomości ze swych rezydencji. Pod koniec swego życia Konstancja Kolumba zwróciła się do króla Stanisława Augusta, by zechciał otoczyć opieką Rogalińskiego na wypadek jej śmierci oraz restytuował mu wszelkie dobra zapisane w intercyzie przedślubnej.

Konstancja zmarła w 1791 r. w samotności w wynajmowanym mieszkaniu znajdującym się w kamienicy należącej do Józefa Niecielskiego przy ulicy Świętokrzyskiej 21 w Warszawie (w okolicach obecnego placu Powstańców Warszawy). Jędrzej Kitowicz bolała, iż Rogaliński: „babę przy szczupłych dochodach osadził w Warszawie, tak iż nieraz krawcowi nie miała czym zapłacić milionowa pani. Sam pod pozorem rządu w dobrach zbierał wszystkie intraty, hulał z przyjaciółmi i trzymał młode, które księżnę jejmość staruszkę w obowiązkach żony wyręczały, a ta w Warszawie usychała z żalu: aż też uschła i umarła” (Kitowicz, Pamiętniki czyli Historia Polska, wyd. P. Matuszewska, Z. Lewinówna, Warszawa 2005, s. 65).

Konstancja Kolumba słynęła ze swojej pobożności. Wpłynęło to na jej fundacje m.in. dla parafii i dla klasztoru na Świętym Krzyżu oraz kościoła pw. św. Michała Archanioła w Ostrowcu.

Dwór:

Konstancja wniosła swemu mężowi w posagu dobra pawłowickie w województwie sandomierskim oraz klucze bąkowski, daniszowski, ciepielowski, lipski, jaworowski, opoczyński, słupski, lasociński, paprotnicki i dębicki należące niegdyś do jej babki macierzystej. W zamian uzyskała zabezpieczenie na majątkach baranowskim, wiewióreckim i zasowskim w powicie pilzneńskim województwa sandomierskiego oraz tetyjowskim w województwie bracławskim.

Po wyjeździe od pierwszego męża i rozpoczęciu rezydencji w Gdańsku Konstancja Kolumba zaangażowała się w pomoc konfederatom barskim, przyjmując jej delegata Józefa Wybickiego. Spotkanie Wybickiego z księżną Sanguszkową możliwe było dzięki pośrednictwu gdańskiego rezydenta Ludwika XV Josepha Matthiasa Gérarda de Raynevala oraz chorążego malborskiego i konsyliarza konfederacji na Pomorzu Antoniego Sarnackiego. Po latach Wybicki charakteryzował księżnę, jako nieulęknioną patriotkę: „ta zacna Polka należała do liczby obywatelek, które energią, rezolucją ratowania Ojczyzny zawstydzała płeć naszą, zawstydzała magnatów polskich zniewieściałych, a raczej zbabiałych w gnuśnym życiu egoistów, co siebie tylko w całym tworze świata widząc i ceniąc o swoje mizerne jestestwo byli tylko troskliwi [–] I ona chciała dobrze swojej Ojczyźnie” (J. Wybicki, Życie moje oraz Wspomnienie o Andrzeju i Konstancji Zamoyskich, wyd. S. Sierpowski, Wrocław 2010, s. 96). Księżna organizowała zebrania patriotów deliberujących nad skonfederowaniem Pomorza i Prus Królewskich, uzbrojeniem wojska, oddaniem komendy nad nim Franciszkowi Skórzewskiemu, a następnie wysłaniem poselstw do Poczdamu i Wersalu. Zamysły te zostały przejrzane przez stałego bywalca domu księżnej, dyplomatę i agenta króla polskiego w Gdańsku Aleksego Onufrego Husarzewskiego, który zadenuncjował o zebraniach rosyjskiemu rezydentowi w Gdańsku Hansowi Wilhelmowi von Rehinderowi. Od 1769 r. dom księżnej znalazł się pod obserwacją władz Gdańska, a w lutym tego roku nakazano jego przeszukanie i odnalezienie broni.

W Gdańsku księżna zorganizowała salon literacko-towarzyski. Konstancja Kolumba znana była przede wszystkim jako amatorka literatury francuskiej. Wzorem Barbary Sanguszkowej, podjęła próbę tłumaczenia dzieł obcych, w tym rozpraw Woltera oraz powieści Le cercle ou Conversation galantes (wydanej po raz pierwszy w 1673 r.). Bywalcami jej salonu byli: biskup warmiński Ignacy Krasicki, rezydent francuski w Gdańsku w latach 1774-1785 i 1790-1793 Étienne-Ignace de Pons oraz członkowie rodziny Keyserlingów, Ledóchowski, Lehndorffów i Aleksandrowiczów. Księżna w czasie swoich podróży odwiedzała dwory w Drogoszach (należący do Ernsta Ahasvera von Lehndorffa) oraz Heilsbergu (dziś: Lidzbark Warmiński), goszcząc u biskupa Krasickiego. Ten ostatni dedykował jej pewne wiersze i począł tworzyć w jej siedzibie pierwszą część poematu heroikomicznego „Myszeida”.

Konstancja utrzymywała kontakt korespondencyjny z przedstawicielami domu radziwiłłowskiego, w tym z Anną Luizą z Mycielskich Radziwiłłową oraz jej pasierbem wojewodą wileńskim Karolem Stanisławem zwanym „Panie Kochanku”.

Znana jest także korespondencja księżnej z oficjalistami i urzędnikami pełniącymi służbę w jej majątkach (AGAD, Arch. Zamoy., sygn. 2802, 2803).

 

Więcej:

Czeppe M., Marcinek R., Sanguszkowa z Denhoffów 2v. Rogalińska Konstancja Kolumba, w: PSB, t. 34, Wrocław-Warszawa-Kraków 1993.

 

Pielas J., Konstancja Kolumba z Denhoffów Sanguszkowa (1716-1791) – protektorka benedyktynów łysogórskich, [w:] Klasztor na Świętym Krzyżu – skarb polskiej kultury i historii, red. P. Zając, Poznań 2018, s. 115-129.

 

Pietrzak J., W wirze małżeńskich niepokojów, działalności konfederackiej i salonowej czyli o niepoznanych losach Konstancji z Denhoffów Rogalińskiej (1715-1790), [w:] Kobieta niepoznana na przestrzeni dziejów, red. A. Obara-Pawłowska, A. Miączewska, D. Wróbel, Lublin 2017, s. 189-216.

 

Płomin-Warkusz W., Konstancja z Denhoffów Sanguszkowa (1716-1791). Przypomnienie życiorysu księżnej, która znalazła schronienie na Pomorzu w burzliwych czasach konfederacji barskiej, „Pzregląd Zachodnipomorski”, t. 3, 2020, s. 5-26.